Hôm rồi, ngồi nghe ông bạn giảng giải về 
triết học, có đoạn ngoài lề, ông nói tôi rất thích: Một xã hội yên bình,
 kinh tế, khoa học tân tiến, thì dứt khoát luật pháp và Tôn giáo phải 
độc lập và song song phát triển. Để diễn giải cho việc mua thần bán 
thánh, hoặc sự lạm dụng, lừa đảo của các nhà ngoại cảm, trong nước, ông 
cho rằng, đó là sự bế tắc của xã hội cũng như Tôn giáo hiện nay. Con 
người mất phương hướng, mất lòng tin hoàn toàn vào chế độ xã hội, nên 
tìm đến tâm linh, ngoại cảm nhưng đằng sau nó thực ra là mê hoặc, lừa 
đảo. Họ bấu víu vào bất kể lời hứa hay con đường nào, dù là phi lý, mơ 
hồ nhất, hòng giải thoát bế tắc. Do vậy, các nhà ngoại cảm đểu sinh sôi 
nảy nở là điều tất yếu, để đáp ứng nhu cầu đó.
Có lẽ chưa bao giờ lương tâm, đạo đức, 
tình người xuống thấp như hiện nay. Dù có người phản đối, nhưng tôi vẫn 
phải viết, con người chính là sản phẩm của xã hội đương thời. Một bác sĩ
 phi nhân, đã hủy xác phi tang, khi làm chết chính người bệnh của mình. 
Những cảnh sát, công an Bắc Giang, chỉ vì một chút thành tích bổng lộc, 
không ngần ngại cho người dân vô tội vào tù. Hay những ông có chức có 
quyền các công ty tầu biển, xây dựng cầu đường… trộm cắp, bòn rút máu 
của dân để gái gú, xa hoa trác táng có khi nào lương tâm gợn lên một 
chút dằn vặt?
Vâng! Những sự việc kinh hoàng đó nhiều 
lắm, đầy đặc trên mặt báo. Và xã hội càng bế tắc, thì cái ác càng phát 
triển, nảy nở. Để rồi, người ta cũng lợi dụng cái u mê bế tắc đó, để 
thần thánh hóa lãnh tụ, thần thánh hóa con người. Và sự thần thánh hóa 
đó, chỉ thấy xảy ra ở những nơi, những nước lạc hậu, đói nghèo.
Sau cái chết Võ Nguyên 
Giáp, một nhóm, trong đó có cả một số nhà thơ tên tuổi, phát động, cùng 
nhau làm thơ, viết thơ về cụ Giáp. Tôi vui, buồn lẫn lộn, nhưng ông bạn 
nghiên cứu triết của tôi bảo, thơ ca gì, đọc lên sao thấy nó giống như 
dàn kèn, tụng ca vua chúa thời phong kiến vậy…. Và không hiểu sao, dạo 
này các bác hay đùa dai đến thế: Cứ bảo, cụ Giáp về với dân. Về với dân 
có nghĩa là như các bậc tiền nhân, sau khi hoàn thành nhiệm vụ, dám từ 
bỏ quyền lực, trở về ngôi nhà cũ của gia đình dòng họ và làm lại đúng 
cái nghề gõ đầu trẻ của mình. Chứ ai lại về với dân, mà sau khi thắng 
giặc, cụ ngự villa to vật vã giữa lòng thủ đô. Không phải ai muốn gặp cụ
 cũng được. Khi mất, lăng mộ cụ lại ngự nơi được cho có long mạch đẹp, 
lưng là núi mặt tiền là biển và dường như có cả lính túc trực ngày đêm? 
Vậy là xa dân, chứ làm sao có thể nói, cụ gần dân, về với dân. Thôi thì,
 cụ cứ nằm chung với các đồng chí của mình giữa thủ đô, có người chăm 
sóc luôn thể, có khi lại giản dị, đỡ tốn kém hơn.
Vâng! Người có công với chế độ như Võ Nguyên 
Giáp, được hưởng thụ ở mức “đại Nhà Thờ, đại Tôn Đản“ là điều đương 
nhiên, khỏi bàn cãi. Nhưng các bác cứ cố gò ép, cụ về với dân, quả thật 
nó vênh, tội và oan cho dân lắm.
Viết ra điều này, không có nghĩa là tôi 
không tôn trọng ý kiến cũng như việc làm của các bác về Võ Nguyên 
Giáp. Và chắc
 chắn có người, trong đó có cả bạn bè, người quen biết không cùng chung 
suy nghĩ với tôi. Nhưng đây là ý kiến cá nhân, dù tôi cũng rất kính 
trọng con người, cũng như sự trường thọ của cụ.
Có lẽ, do quá yêu quí cụ, nên nhiều 
người, trong đó có cả những nhà văn, trí thức cho rằng, Võ Nguyên 
Giáp không 
vướng vào những sai lầm cải cải cách ruộng đất, nhân văn giai phẩm v.v… 
Dù là người dốt về chánh trị, cũng có thể nhận ra, chủ trương dẫn đến 
những sai lầm này, của cả bộ chính trị, không phải chỉ có riêng các Trường Chinh, Hoàng Quốc Việt, Hồ Viết Thắng gánh chịu, mà phải tính từ Hồ Chí Minh trở xuống. Võ Nguyên 
Giáp lúc đó là ủy viên bộ chính trị, uy tín, tiếng 
tăm đang lẫy lừng, quyền hạn cao chót vót, nên không thoát khỏi trách 
nhiệm này.
Cũng như vậy, nguyên nhân sự xuống đường 
của Phật giáo, rồi chính phủ đưa quân đội, cảnh sát ra “chiến đấu“ thời 
cụ Diệm, cụ Thiệu, không nên đổ lỗi hết cho người cộng sản, hoặc 
cá nhân nào đó…Miền Nam trù phú, lại có gần một triệu đồng bào miền Bắc 
di cư làm nhân chứng và hậu thuẫn, nếu như không có cái tôi lớn hơn cái 
chúng ta của các cụ ngồi trên, thì kẻ nào dám xách động và sợ gì xách 
động? Khi đã chạy sang Âu-Mỹ rồi, có lúc nào các cụ có một chút lăn tăn,
 ân hận? Hay cái tôi lại trỗi dậy, quay ngoắt trở về ôm vai bá cổ…, thao
 thao bất tuyệt, như diễn viên trên sân khấu với nhau? Sự sai lầm này, trách nhiệm chính và trước nhất thuộc về những người đứng đầu quốc gia.
Không phải là người nghiên cứu sử, nên 
suy nghĩ trên của tôi chỉ ở những sự việc, hiện tượng, nhìn thấy, không 
biết đúng sai thế nào? Nếu đằng sau còn những uẩn khúc khác, có lẽ phải 
nhờ đến sự giảng giải, nghiên cứu công tâm của sử gia Trần Gia 
Phụng(Canada). Chứ ở trong nước, đến như nhà sử học Dương Trung Quốc, 
chưa đến bảy bảy, bốn chín ngày, bác đã vội vàng (bộp chộp) đưa 
ra ý kiến,bằng cách ghép tên Võ Nguyên Giáp vào tên đường Điện Biên Phủ.
 Thì quả thật, dù tôi rất thích tính khí bác đại biểu quốc hội Dương 
Trung Quốc này, nhưng cũng buộc phải lăn tăn(nghi ngờ) tính nghiên cứu 
sử học của bác.
Tất cả những gì đã qua, đều chứa giá trị 
lịch sử văn hóa của nó. Con đường nói chung chỉ là vật chết, vật câm, 
nhưng khi được đặt, gắn tên mang tính đặc trưng riêng, mặc nhiên nó trở 
nên có linh hồn và sự sống, tự bản thân nó nói lên được giá trị lịch sử 
văn hóa của mình. Với cái tên Tây Avenue Puginier, sau này các cụ nhà ta
 đổi thành đường Cột Cờ là đẹp và hoàn toàn chính xác bởi nó gắn liền 
với Cột Cờ Hà Nội (1812) từ thời nhà Nguyễn. Cái sai lầm năm 1970, nhà cầm quyền Hà Nội đổi tên thành đường Điện Biên Phủ. Bây giờ, theo đề nghị 
của bác Dương Trung Quốc một lần nữa ghép chung tên Võ Nguyên Giáp vào 
con đường này. Thành ra, đường Võ Nguyên Giáp- Điện Biên Phủ, xét về 
ngôn ngữ cũng như văn hóa hoàn toàn bất ổn, đọc lên chẳng khác gì 
mittinh, hô khẩu hiệu. Về tâm linh, ông bạn tôi (Không biết đùa hay 
thật) bảo, càng không nên. Trận Điện Biên Phủ địch và ta chết rất nhiều,
 cứ mỗi lần đọc tên phố Võ Nguyên Giáp – Điện Biên Phủ liền tù tì (như 
hai cái mệnh đề chính) như vậy, cô hồn (vất vưởng) của những người lính 
tử trận cả hai phía, tưởng là ngày lễ, ngày mừng chiến thắng. Cô hồn 
đồng chí, đồng đội đến thăm hỏi, chúc tụng, có khi lại kêu oan báo oán, 
kẻ thù đến quấy quả, cụ không thể trọn giấc ngủ ngàn thu.
Như vậy, sai lầm chồng lên sai lầm. Với 
cái nhìn tủn mủn này, dẫn đến phá sử, chứ không phải nghiên cứu sử, làm 
sử. Thật ra, đặt tên phố, tên đường cho danh nhân có nhất thiết cứ phải ở
 Hà Nội mới là ý nghĩa, mới là sang trọng? Khi nơi đó không phải quê 
quán, hoặc nơi gắn liền với tên tuổi chiến tích của họ.
Do vậy, các bác muốn đặt tên danh nhân 
hay cái gì gì đó, nên tìm con đường mới. Hà Nội nói riêng, cả nước nói 
chung, hiện tại không thiếu đất các bác đã, đang và sẽ thu hồi của dân 
để làm những công trình, những con đường đại hoành tráng, đại qui mô như
 các bác đã vẽ ra.
Ở cạnh nhà tôi, quận Grünau, thành phố 
Leipzig, thời Đông Đức có con đường mang tên Hồ Chí Minh, (Ho Chi Minh 
Strasse). Nhưng sau ngày thống nhất nước Đức, chính quyền mới bỏ tên Ho 
Chi Minh Strasse, trả lại tên cũ đường (người) Karlsruher Strase. Trong 
phe xã hội chủ nghĩa, hình như bác nào cũng khoái thay tên, đổi phố, 
chẳng cần tính đến văn hóa lịch sử, địa lý như vậy, chứ không riêng đất 
Việt ta.
Các cụ nhà ta có câu, bỏ dao thành phật, 
không biết đúng sai thế nào. Nhưng sáng nay, vô tình đọc câu chuyện trên
 báo Bild dưới đây, không hiểu sao, tôi tin tuyệt đối vào cái thiện 
trong mỗi con người cũng như luật nhân quả:
“Tháng 3 năm 2008, một kẻ móc túi, lấy đi
 bóp đựng giấy tờ và 350 Euro của ông Jürgensen ở Walsrode (CHLB Đức). 
Sau hơn sáu năm giày vò lương tâm, kẻ cắp đã hoàn trả lại nạn nhân, toàn
 bộ giấy tờ, tiền bạc. Cũng theo báo Bild (ngày 14-11-2013), ngoài số 
tiền 350 Euro đó, kẻ móc túi đã trả thêm cho ông Jürgensen 50 Euro, kèm 
theo bức thư xin lỗi. Để lý giải hành động này, ngoài sự day dứt, hắn 
bảo, còn tin vào Chúa và luật nhân quả, nên gửi trả lại tài sản cho ông“
Vâng! Sự sám hối của kẻ móc túi tuy có 
muộn màng, nhưng đó là một hành động dũng cảm với tâm hồn đẹp và trong 
sáng vô cùng. Từ đó tôi mới ngộ ra một điều, khi đã trèo lên, ngồi được 
ngất ngưởng trên cao, người ta ít khi nhìn lại, chiếc đế giầy bẩn của 
mình. Và nếu như được trở về cái thời cắp sách sách đến trường, phải 
viết bài luận gợi ca, thần thánh hóa con người, một điều chắc chắn tôi 
sẽ nghĩ đến hắn (kẻ móc túi vặt này).
Đỗ Trường.